Het geheim van de bolhoedman
Foto: LL Rigby
De man met de bolhoed. Jansen & Janssen (Dupond et Dupont)? Een schilderij van Magritte? Surrealisme? Vervreemding?
Het zijn zomaar wat termen die in me opkomen bij het zien van deze foto, met naast de prachtig afgetekende bolhoedman een evenzo prachtige lantaarn. Er wordt nostalgie overgedragen op deze foto, maar geen gewone nostalgie, maar een mysterieuze variant van het verschijnsel. Het gaat om de betovering van een mens uit een andere tijd, midden in het heden. Het is een en profil zwartwit beeld dat bij nader inzien toch niet volledig aan de Jans(s)ens uit Kuifje doet denken, daarvoor is de kin van deze man te fier. Dit is geen strip, maar een kunstbeeld binnen de werkelijkheid, maar ook een beeld dat niet meer helemaal deel uitmaakt van die werkelijkheid.
Het silhouet van deze man staat in een lange traditie, bekend uit de papierknipkunst. Heeft de fotografe zich bewust binnen deze memetisch verspreide traditie van zwartwitbeelden willen situeren? Het begrip ‘silhouet’ is vernoemd naar de Franse achttiende-eeuwse minister Etienne de Silhouette die, nadat hij uit de gratie was geraakt, zich zou hebben toegelegd op dergelijke uitingen. Een fröbelaar avant la lettre, zeg maar. (De term fröbelen is vernoemd naar een negentiende-eeuwse Duitse pedagoog, maar dit geheel terzijde). In hoeverre is deze foto een weergave van de visie van de fotografe, of een toevallig beeld, een ‘punctum’ haast, zoals de Franse semioticus Barthes beschreef? Een punctum is iets uit het verleden dat bij toeval is gefotografeerd. Maar deze foto stamt niet uit een ver verleden, is eerder recent. Het lijkt een enscenering, maar is mogelijk ook gewoon een vakantiekiekje (de term kiekje is vernoemd naar de negentiende-eeuwse fotograaf Kiek, maar dit geheel terzijde).
Heeft de fotografe haar visie op het verleden in het heden willen weergeven? Fotograferen is het herscheppen van wat men ziet; het is een retorische praktijk die actief beelden vormt. De fotografe heeft een bedoeling. Ik noemde het woord ‘vervreemding’ al. Dat is waar ze op uit lijkt te zijn; ze wil de kijker in verwarring achterlaten. Mooi zo.
