Van verwondering naar bewondering
Olivier Rieter
Over kleur in het werk van Joaquin Mir Trinxet
foto: © Ad Meskens / Wikimedia Commons
Van mijn vader kreeg ik ooit in een moeilijke periode het boek De kunst van het geluk. Ik was toen niet goed in staat de inhoud van deze publicatie van de psychiater Christophe André over de vreugde van schilderkunst (voor de toeschouwer) te waarderen: daarvoor was ik te somber gestemd. De Spaanse schilder Joaquin Mir Trinxet (1872-1940) ontbreekt in de bewuste publicatie, maar zijn werk is voor mij bij uitstek geschikt om een positieve ervaring op te roepen die door depressies heen breekt.
Op Youtube is een filmpje te zien waarin 174 schilderijen van de Catalaanse schilder achter elkaar worden getoond. Wanneer ik me onprettig voel, kijk ik ernaar en door de visuele prikkels, de zintuiglijke beroering, word ik steeds weer vervuld door een vreemde vorm van vreugde: over de wonderlijkheid van het bestaan en de menselijke waarneming.
De mooiste van Mirs schilderingen zijn geen gedetailleerde landschapsschilderingen die overeenkomen met de realiteit, maar uitingen van hoe de schilder het landschap ervaart: een mysterieus kleurenspel dat verrast, betovert en verlokt. De toeschouwer wordt gedwongen te mijmeren over emotionaliteit in de schilderkunst: over datgene wat niet in getallen en tabellen is te vatten, omdat het om de essentie van mens zijn lijkt de gaan: de ervaring van het leven bekijken door een strikt persoonlijke filter die voor iedere mens verschilt. Mir Trinxet weet zijn persoonlijke filter te communiceren op een wijze die mij als toeschouwer diep raakt. Hij wordt soms omschreven als een neo-impressionist, maar het heeft iets beperkends hem te plaatsen onder een etiket. Etiketisme (zelf natuurlijk ook een etiket) is een van de geestelijk meest beperkende culturele vormen van het moderne leven, omdat het het zien van de uniciteit van iedere mens belemmert.
© Ad Meskens / Wikimedia Commons
Kleur
Roze en groen, rood, oranje en groen, groen, geel en oranje, blauw en oranje, geel en groen; het zijn de kleurencombinaties die zo prachtig zijn in de beste schilderingen van Mir. Ze tonen de psyche van een scheppend genie, dat tijdens Mirs leven wel erkenning van deskundigen kreeg, maar niet de grote waardering van het publiek. Wie in de 21ste eeuw het oeuvre van de Catalaanse schilder ziet, denkt na over de rol van zowel critici als publiek in de canonvorming: waarom is Mir (buiten Spanje) niet meer bekend, iemand die in mijn ogen als kleurmeester bijna de gelijke is van Van Gogh?
Mir toont de toeschouwer een vertekende wereld en maakt iets duidelijk over wat het is om mens te zijn in vreemde wereld. Hij maakt de spiegeling in het water, de vreugde om bloemen, bloesemende bomen zichtbaar. Wie natuur in een culturele vorm weet te gieten, is een meester van de beleving. Wanneer natuur en cultuur elkaar ontmoeten ontstaat in het werk van evocatieve schilders een schoonheid, een wenteling in kleur, die door elk pantser van verdediging tegen het leven kan heen breken. Mir is een schilder van de bezielde natuur en wat die opwekt in de geest, niet een creatieve notulist van de mens als cultureel wezen, maar eerder van het gevoel dat de omgeving kan opwekken in de mens. Dit gevoel uit zich in zijn kleuren die volgens de kunsthistoricus Alberto Carroggio de Molina het eigenlijke onderwerp zijn van Mirs werk.
Modernisme
Omdat Mir dit allemaal bij mij losmaakt, probeerde ik mij te verdiepen in het leven van de schilder. Over hem is vooral in het Spaans geschreven, een taal die ik onvoldoende machtig ben. Hij wordt wel ingedeeld in de stroming van het modernisme (weer een etiket), waarvan architect Antonio Gaudí de bekendste representant is. Het gaat in het Spaanse modernisme mede om het doorbreken van de visie over de vermeende achterlijkheid van de Spaanse cultuur en ook om het niet helemaal gelukte vernietigen van de ‘zwarte legende’ van een tiranniek Spanje, waar geen ruimte zou zijn geweest voor de vrij scheppende geest, zo laat de kunsthistorica L.M. Cales zien.
Mir overleed kort na een verblijf in de gevangenis in de tijd van Franco. Het is hier echter niet de politieke stellingname die hier belangrijk is maar eerder de emotionele stellingname: wanneer je maar lang genoeg naar de omgeving kijkt wordt alles bijzonder. Het is een staat van verwondering die niet per se eigentijds is, maar eerder universeel. Wie de natuur ziet door de bril van van Mir, wordt opgeheven uit de realiteit.
Het gaat er minder om of Mir vernieuwend was (wat zonder meer onderbouwd kan worden), als wel om het gegeven dat hij schiep met een in zijn geest een vervormer die hem laat uitstijgen boven de kunsthistorische stroming van het Spaanse modernisme, dat trouwens een misleidend etiket is, omdat de decorativiteit van de voornaamste representanten ervan niet per se aansluit bij het Angelsaksische of Franse modernisme.
Het is ook niet zozeer belangrijk of het werk van Mir als een late reactie op het Franse impressionisme kan worden gezien, als wel dat hij zijn kunstzinnige visie strikt persoonlijk was. Hij was een scheppend oorspronkelijk mens, eerder dan een imitator. Zijn beste schilderingen maken je ontvankelijk voor de emotionele complexiteit van de menselijke levensvorm.
© Ad Meskens / Wikimedia Commons
Bewondering
Waar eerst slechts verwondering is over schoonheid die moeilijk te plaatsen is, nodigt nadere studie naar de historische persoon die de verwondering weet op te roepen uit tot iets anders: bewondering. Ik vind het werk van deze schilder, dat ik alleen ken van reproducties, zo prachtig dat het me dwingt tot bewondering; een heilzame ervaring, bijna net zo mooi als verwondering. Mir schijnt te hebben geschapen in een zeker isolement, zodat hij volgens de kunsthistoricus Eliseu Trenc minder schatplichtig aan (Franse) voorbeelden zou zijn dan sommige van zijn Spaanse/Catalaanse collega’s en daarom dus meer eigen. Mir, die zijn kunstopleiding niet voltooide, kon zijn leven lang scheppen, onder meer door steun van zijn oom die industrieel was en optrad als mecenas. Zo was de schilder in staat een eigen idiosyncratische scheppingswijze te ontwikkelen, waarin licht en kleur een haast mystieke betekenis kregen. Veel navolgers heeft Mir niet gehad -al wordt er gewezen op het werk van Salvador Masana-daarvoor was de visie en werkwijze van Mir te uniek. Naast bewondering roept zijn werk zeker ook een gerelateerde gemoedstoestand op: ontzag. Zelf was de schilder misschien niet de meest kleurrijke figuur; alle kleur en persoonlijkheid in en om hem belandde op zijn doeken. Wie nu op een computerscherm of in een boek Mirs sferische wereld aanschouwt, voelt zich zelf even verkleuren.
© Ad Meskens / Wikimedia Commons
Bronnen
L.M. Cales, The Barcelona-Paris Connection: A Response to the Critical Framings of Ramon Casas and Santiago Rusiñol’s Engagement with French Art and Culture (2012)
Alberto Carroggio De Molina, ‘The Absolute Spectator, ’Advances in Social Sciences Research Journal – Vol.5, No.1 Publication Date: Jan. 25, 2018
